Müdürlüğümüz Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı, Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Biriminde görevli Ebe Pınar Yiğit '1-7 Haziran İyot Yetersizliği Haftası' kapsamında Giresun Polis Radyosuna konuk oldu. Bülent Öztürk’ün sunduğu programda İyot Yetersizliği ile ilgili bilgiler verildi.
İyot nedir? Hangi yollarla vücuda alınır?
İyot insan vücudunda çok az miktarda bulunan, normal büyüme ve gelişme için gerekli olan bir eser elementtir. Vücuda; besinler, su ve deniz ürünleri tüketimi ile alınır. Tükettiğimiz besinlerle yeterli iyot alamadığımız zaman dışarıdan alınması gerekmektedir. İyodu yeterli olarak almanın en uygun, en ucuz, teknik olarak en kolay ve en yaygın yöntemi “iyotlu tuz” kullanılmasıdır.
İyot yetersizliğinin olduğu bölgelerde alınacak başlıca önlemler nelerdir?
Kişilerin günlük iyot alımlarını arttırmaktır. Bunu sağlamak için yapılan uygulamaların temeli, sık yenen besinlerin iyotla zenginleştirilmesine dayanmakta ve pek çok ülkede
1. Tuzun iyotlanması
2. Ekmeğe iyot katılması
3. İyot tabletleri kullanılması
4. İyotlu yağ enjeksiyonu ya da iyotlu yağ kapsülleri kullanılması
5. İçme suyunun iyotlanması
yöntemleri kullanılmaktadır.
Dünyada en sık kullanılan yöntem ve nedeni nedir?
Tuzun iyotlanmasıdır. Yetersizliğin önlenmesinde en başarılı sonuç tuzun iyotlanması ile elde edilebilir. Çünkü; sofra tuzu her yerde düzenli olarak kullanılan bir maddedir. Tuzun içine iyot katılması tuzun tadını ve kokusunu değiştirmemektedir. İyotlama ucuz ve sürdürülebilir bir işlemdir.
Bu konuda yapılan çalışmalar nelerdir?
Ülkemizde bir halk sağlığı sorunu olan bu hastalıkların önlenmesi amacına yönelik olarak, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü ve UNICEF’in işbirliğinde 1994 yılında “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı” başlatılmıştır.
Programın başlangıcında iyotlu tuz tüketim oranı % 18 iken, 2008 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmasına göre, hane halkının % 85,3 ‘ ünün iyotlu tuz kullandığı görülmüştür.
Bu nedenle İyodun önemini topluma daha çarpıcı ve etkili yöntemlerle aktarmak, ülkemizde iyotlu tuz kullanımını tüm topluma yaygınlaştırmak İl Sağlık Müdürlüğümüzün koruyucu hizmetleri arasında önemli bir yer almaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından belirlenen günlük iyot ihtiyaçları:
0-5 yaş arasında: 90 mikrogram/gün
6-12 yaş arasında: 120 mikrogram/gün
Genç erişkinlerde ve erişkinlerde:150 mikrogram/gün
Hamilelerde ve emzirme sırasında: 200 mikrogram/gün
Günlük ihtiyaç hamilelerde 1,5, emziren annelerde ise 2 kat artmaktadır.
İyot eksikliğinin belirtileri, İyot eksikliği nasıl anlaşılır?
İyot eksikliği erken evrede belirti vermezken hipotiroidiye yol açtıktan sonraki iyot eksikliği belirtileri; halsizlik, cilt kuruluğu, saç dökülmesi, ciltte kalınlaşma, kabızlık, soğuğa tahammülsüzlük, adet düzensizlikleri, saç ve tırnaklarda kırılma, kilo artışı, unutkanlık, konsantrasyon güçlüğü, depresyon, duygu durumunda dalgalanmalar, kalp ve akciğer yetersizliği gibi geniş bir şikayet yelpazesi, iyot eksikliğinin belirtileridir.
Hangi besinler iyot yetersizliğine neden olabilir?
Lahana, karnabahar, brüksel lahanası, şalgam, turp gibi içinde guatrojenler denen antitroit bileşikleri olan sebzeler tiroid bezinde iyot taşınmasını engelleyerek iyot yetersizliğinin oluşmasında etkili olabilir. Bunun için bu besinler iyot eksikliğine neden olmasın diye dengeli tüketilmelidir.
Hamilelik ve emzirme döneminde iyot eksikliği çok riskli
İyot eksikliği gebe ve emziren kadınlarda daha ciddi sorunlara yol açarak , “Gebelerde iyot ihtiyacı artar. Eğer anne adayında ciddi iyot eksikliği varsa; düşük, erken doğum, doğumsal anomaliler ve yeni doğanda hipotiroidi görülebilir. Ayrıca annesinde iyot yetersizliği olan yeni doğan bebeklerde zekâ geriliği, işitme ve konuşma bozukluğu ile gelişme geriliği riski vardır. Büyük çocuklarda iyot yetersizliği; zihinsel gelişmede geriliğe ve IQ’da azalmaya yol açar. Doğurganlık çağındaki kadınlarda ise ciddi iyot eksikliği kısırlığa neden olabilir. İyot eksikliği için en kritik dönem beyin gelişiminin büyük oranda tamamlandığı gebeliğin ikinci üç ayı ile üç yaş aralığıdır” diyor.
İyot eksikliğinin neden olduğu hastalıklar
İyot eksikliğinde; ödem, üşüme, kilo alma, kronik yorgunluk, gebe kalmakta güçlük, entelektüel beceri ve kapasitede azalma, sık hasta olmaya neden olabileceği gibi iyot eksikliğinin meme kanseri ile de ilişkili olabileceği gösterilmiştir. Yeterli alınmasına rağmen idrarda yapılan ölçümlerde iyot düşükse ve buna diğer vitamin ve minerallerin eksikliği de ekleniyorsa gluten intoleransı, bağırsak flora bozukluğu gibi emilim ile ilgili problemleri işaret edebilir.
(Gluten; buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahıllar ve bu tahıllardan elde edilen ürünlerde bulunan bir protein olarak, genetik ve çevresel etmenlere de bağlı şekilde bazı bireylerin sindirmekte zorlandığı ya da hiç sindiremediği bir protein cinsi. Bu durum da çölyak hastalığı olarak da bilinen gluten enteropatisine veya gluten intoleransına yol açabiliyor.)
İyot yetersizliğine bağlı guatr
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, ortalama günlük ihtiyaç olan 150 mikrogram iyot yeterince alınamadığı için 740 milyon insanın guatr, dünya nüfusunun %54’ nün ise iyot yetersizliği hastalıklarından etkilenmektedir. Ülkemizde de iyot yetersizliğine bağlı guatr önemli bir sağlık problemidir.
İyot eksikliğinin çocuklarda etkisi nelerdir? (Çocuklarda Önlenebilir zihinsel geriliğin başlıca nedeni iyot eksikliği)
İyot eksikliği; çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, zeka düzeyinin yaşıtlara göre düşük olması, öğrenme güçlüğü ve okul başarısında azalma gibi sorunları da beraberinde getirebilmektedir. Son verilere göre her yıl doğan yaklaşık 40 milyon çocuk, annelerinin diyetinde yeterince iyot bulunmaması yüzünden farklı ölçülerde zihinsel geriliği riskiyle karşı karşıyadır.
İyot hangi besinlerde bulunur?
Başlıca iyot kaynağının iyotlu sofra tuzu olduğunu bunun dışında deniz ürünleri, peynir ve yoğurt gibi süt ürünleri, yumurta ve sebzede de iyot miktarının yüksek olduğunu söyleyebiliriz.
İyot eksikliği nasıl giderilir?
İyot eksikliğinin iyotlu tuz tüketimi ile , “Genel olarak 1 gram iyotlu tuzdaki iyot miktarı ortalama 70 mikrogram civarındadır. Yani vücudun, günlük iyot ihtiyacı 2 gram tuz ile karşılanabiliyor.
İyotlu tuz nasıl tüketilmeli?
‘’İyotlu tuz ambalajı içinde tüketilmeli ya da nemli olmayan serin ortamlarda, ışık, güneş ve hava görmeyen koyu renkli kapalı cam kaplarda saklanmalı ve kısa sürede tüketilecek şekilde az miktarda satın alınmalıdır. Ayrıca, iyodun uçmaması için tuz, yemek pişmeden değil, ocaktan alınmadan hemen önce ya da sofrada atılmalıdır. Açıkta bırakıldığı takdirde tuzdaki iyot yok olur, yemek sıcakken katıldığında da tuzdaki iyot etkinliğini kaybolur.
